Twórcy programu "Złota jesień życia", będącego składową Polskiego Ładu, postulują m.in. wydłużanie okresu aktywności zawodowej seniorów przez umożliwienie osobom w wieku 55+ zmniejszenia wymiaru czasu pracy.  Czy proponowane rozwiązania są rewolucyjne i mogą uchronić przyszłych emerytów od trudnego wyboru pomiędzy odejściem na zasłużony odpoczynek, a pozostaniem na rynku pracy celem uzyskania wyższej emerytury?

Szansa na otrzymanie satysfakcjonującej emerytury w Polsce z roku na rok jest coraz niższa. Jednym z filarów programu mającego na celu odbudowę polskiej gospodarki są zmiany dla osób w wieku około emerytalnym, kryjące się pod szumnym hasłem „Złota jesień życia”. Twórcy programu postulują m.in. wydłużanie okresu aktywności zawodowej seniorów przez umożliwienie osobom w wieku 55+ zmniejszenia wymiaru czasu pracy.

Proponowana zmiana, zdaniem pomysłodawców ma zniwelować dylemat osób będących u progu wieku emerytalnego, co do rezygnacji z poboru należnego świadczenia na rzecz kontynuowania pracy zawodowej. Jednakże, nasuwa się pytanie, czy proponowane rozwiązania są aż tak rewolucyjne i mogą uchronić przyszłych emerytów od trudnego wyboru pomiędzy odejściem na zasłużony odpoczynek, a pozostaniem na rynku pracy celem uzyskania wyższej emerytury?

Prawa do emerytury

Zasady nabywania prawa do emerytury oraz kalkulacji świadczeń nie są jednolite. Na skutek wielu reform, polski system emerytalny przewiduje odmienne zasady ich nabywania dla osób zakwalifikowanych do różnych grup wiekowych na gruncie ustawy z dnia z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej jako ustawa o FUS). Ze względu na zastosowane kryteria, w podziale tym możemy wyróżnić trzy główne kategorie.

• Emerytury dla ubezpieczonych urodzonych przed 1 stycznia 1949 r.

Przy wyliczeniu emerytury brane są pod uwagę długości okresów składkowych, nieskładkowych oraz podstawa wymiaru. Osoby z tej grupy wiekowej otrzymują emeryturę obliczoną według starych zasad, tj. zgodnie z art. 27 ustawy o FUS.

• Emerytury dla ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r.

Osoby mieszczące się w powyższej grupie wiekowej, co do zasady zostały objęte nowym systemem emerytalnym. Emerytura ta przysługuje niezależnie od długości stażu pracy. Wysokość świadczeń uzależniona jest głównie od sumy składek zgromadzonych na indywidualnym koncie emerytalnym w ZUS.

• Wcześniejsze emerytury dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r., które co do zasady do 31 grudnia 2008 r. osiągnęły wiek emerytalny oraz spełniają szereg kryteriów zawartych w ustawie o FUS umożliwiających otrzymanie emerytury na preferencyjnych warunkach (m.in. emerytura górnicza, emerytura z tytułu wykonywania działalności twórczej lub artystycznej).

Na potrzeby niniejszego artykułu, warto bliżej przyjrzeć się drugiej grupie osób tj. urodzonych po 31.12.1948 r. i objętych nowymi zasadami wyliczania świadczeń emerytalnych. Trzeba nadmienić, iż to w głównej mierze tych osób będą dotyczyć zmiany zaproponowane przez twórców programu „Polski Ład”.

Ustalanie wysokości świadczenia

Stosownie do przepisów działu II rozdziału 1 ustawy o FUS, staż pracy nie ma wpływu na ustalenie prawa do emerytury na nowych zasadach. Osoby urodzone po 31.12.1948 r. uzyskają prawo do emerytury od dnia w którym osiągną powszechny wiek emerytalny. Obecnie wynosi on co najmniej 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Jedynym warunkiem uzyskania świadczenia, poza ustawowo określonym wiekiem jest udowodnienie jakiegokolwiek okresu podlegania ubezpieczeniu emerytalnemu bądź społecznemu lub też opłacenie co najmniej jednej składki. Na wysokość emerytury ma wpływ także wskaźnik obliczany przez GUS, który określa ile statystycznie trwać będzie życie osoby przechodzącej w danym wieku na emeryturę.

Aby obliczyć wysokość emerytury według nowych zasad, należy podzielić podstawę jej obliczenia przez średnie dalsze trwanie życia. Do wskazanej podstawy emerytury wliczamy sumę zwaloryzowanych składek na ubezpieczenie emerytalne odprowadzanych w ciągu naszego całe życie zawodowego, zwaloryzowany kapitał początkowy oraz pozostałe środki (OFE) zapisane na subkoncie w ZUS.

Kwota emerytury zależy od wartości opłacanych składek do ZUS

Dla osób będących beneficjentami zmian zaproponowanych przez twórców „Polskiego Ładu” najistotniejszym filarem przyszłej emerytury będą odprowadzone przez pracodawcę składki. To od ich wartości zależy kwota należnego świadczenia. W świetle powołanych regulacji możliwe jest uzyskanie emerytury nawet przy niewielkim stażu pracy.

Biorąc pod uwagę główne kryterium kreujące wysokość emerytury, nie można pominąć wpływu zmniejszenia wymiaru czasu pracy na wysokość wynagrodzenia oraz odprowadzanych przez pracodawcę za ten okres składek.

Przyjmijmy następujące założenia (bez uwzględniania inflacji oraz waloryzacji środków zgromadzonych w ZUS) :

Wariant 1

Jan Nowak pracuje na etacie w pełnym wymiarze godzin, pracuje od 22 do 67 roku życia (46 lat), przez cały okres zarabia tyle samo i nie ma żadnych przerw w pracy. Zarobki Jana to 5.000 zł brutto (3.613 zł netto),kwota składek emerytalnych to 976 zł miesięcznie, składki emerytalne w wymiarze rocznym wyniosą 11.712 zł (natomiast suma składek po 46 latach 538.752 zł).

W wieku 67 lat, zgodnie ze statystykami GUS (raport z 2021 r.) średnia dalsza długość życia Jana wyniesie 188,1 miesięcy , a w momencie śmierci Jan będzie miał ponad 82 lata.

Teoretyczna emerytura wyniesie zatem:

538.752,00 zł : 188,1 (miesięcy) = 2.864,18 zł brutto

Wariant 2

Gdyby w wieku 55 lat Jan zmniejszył wymiar czasu pracy do ½ etatu i o tyle samo uległoby zmniejszeniu jego wynagrodzenie, to po 33 latach pracy na pełnym etacie zgromadziłby 386.496,00 zł składek, natomiast w ciągu kolejnych 13 lat pracy w wymiarze ½ etatu Jan zgromadziłby kwotę 76.128,00 zł (2.500,00 x19,52% = 488 zł miesięcznie, 5.856,00 zł rocznie, 76.128,00 zł przez 13 lat).

Zatem, przy częściowo obniżonym wymiarze czasu pracy emerytura Jana wyniosłaby:

(386.496,00 zł+76.128,00 zł) : 188,1 (miesięcy) = 2.459,46 zł brutto

Różnica w świadczeniach to około 405 zł miesięcznie.

Koniec przykładu

Powyższe wyliczenia mają uproszczony charakter, jednakże bardzo dobrze obrazują fakt, iż przy obniżonym wymiarze czasu pracy osiągnięcie emerytury w wysokości odpowiadającej świadczeniu obliczonemu od wynagrodzenia za pełen etat, wymagałby kilku dodatkowych lat pracy.

W przytoczonym przykładzie została przedstawiona sytuacja materialna seniora wyłącznie do momentu osiągnięcia ustawowego wieku emerytalnego.

Jednakże, zmiany proponowane w rządowym programie odbudowy, mają zachęcić do kontynuowania kariery przez seniorów już po osiągnięciu uprawnień emerytalnych. Rozwiązanie to, jest niewątpliwie korzystne dla osób, które po osiągnięciu ustawowego wieku emerytalnego czują się nadal na siłach do kontynuowania życia zawodowego.

Trzeba mieć na uwadze wpływ zmniejszenia wymiaru pracy na wysokość odprowadzanych przez pracodawcę składek oraz stosunkowo niewielki roczny wzrost świadczenia emerytalnego będącego efektem pracy w niepełnym wymiarze godzinowym. Niewątpliwie na takim rozwiązaniu skorzystają osoby uzyskujące wysokie uposażenie, jednakże trzeba mieć na uwadze, że zarobki osób w wieku emerytalnym bardzo często oscylują w granicach minimalnego wynagrodzenia.

Z założenia program skierowany do osób w wieku 55+ ma zachęcać do wydłużenia aktywności zawodowej seniorów, a obniżenie wymiaru etatu ma pomóc im w utrzymaniu się na rynku pracy dłużej niż do osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego.

Korzyści po stronie budżetu państwa są niezaprzeczalne, bowiem odłożenie w czasie momentu przejścia na emeryturę tymczasowo zwolni państwo z obowiązku wypłaty tego świadczenia. Ponadto, nawet jeśli świadczeniobiorca zdecyduje się na pobieranie emerytury, to składki odprowadzane z tytułu dodatkowo wykonywanej pracy, nadal będą zasilać mało wydolny system.

Jednocześnie mało konkretne postulaty zawarte w programie „Polski Ład” nie dają przyszłym emerytom gwarancji jakichkolwiek korzyści, proponując im możliwość obniżenia wymiaru czasu pracy, która de facto również w obecnych warunkach, na zasadzie porozumienia z pracodawcą jest możliwa do zrealizowania.

Katarzyna Kliszczewska, konsultant podatkowy w ECDP Tax Żuk Komorniczak i wspólnicy sp. k.